"Witamina A to ważny element naszej diety", "należy ją dostarczać organizmowi codziennie" - tego typu hasła propagowane są przez firmy farmaceutyczne. Jednak nie każdy wie dlaczego, czy są prawdziwe oraz jakie funkcje pełni ta substacja w naszych systemach. Czy faktycznie jest nam niezbędna i jak ją dostarczać? Wyszystkie odpowiedzi zawarte są w poniższym artykule.
Witamina
A
- najwcześniej odkryta
- termin odnosi się do wszystkich pochodnych β-jononu, wykazujących aktywność biologiczną i podobnych strukturalnie do trans-retinolu
- należą tu: retinol, retinal, kwas retinowy i jego sole, estry retinolu, pochodne retinolu i retinalu, karotenoidy
- spośród 500 – 600 tylko 50 jest aktywna biologicznie. Są to karotenoidy, z przynajmniej 1 pierścieniem β-jononu. Najaktywniejszy β-karoten.
- Charakterystyka witaminy A:- w diecie witamina A głównie występuje jako estry retinolu oraz w postaci prowitaminy głównie jako β-karoten- w osoczu główną formą witaminy A jest trans-retinol.
- Funkcje witaminy A:- funkcje somatyczne:
- wzrost
- rozwój i różnicowanie tkanek nabłonkowej i kostnej – formami aktywnymi są retinol, kwas retinowy i retinaldehyd- reprodukcja, tj. spermatogeneza, rozwój łożyska i wzrost embrionu – kwas retinowy jest tutaj nieaktywny- proces widzenia – forma aktywna retinaldehyd
- karotenoidy:- podobne struktury izoprenoidów o symetrycznym łańcuchu C (zwykle C 40)- najbardziej widoczne w owocach, kwiatach, warzywach (żółte, czerwone, pomarańczowe)- 500 – 600 w przyrodzie- likopen i β-karoten to najbardziej podstawowe związki, z nich wywodzą się inne- kluczowy dla właściwości fizykochemicznych jest układ sprzężonych wiązań podwójnych
- likopen:- alken o wzorze C40H56- struktura liniowa, 13 wiązań podwójnych, z czego 11 sprzężonych tworzy układ niezwykle efektywnie usuwający wolne rodniki- ulega rozpadowi m.in. przy promieniowaniu UV i X, w obecności tlenu oraz jonów metali- pod wpływem silnych utleniaczy, m.in. nadmanganianu potasu oraz ozonu, następuje utlenienie jednego ze sprzężonych wiązań podwójnych, rozpad i powstawanie apo-likopenalu lub apo-likopenonu, posiadających na jednym z końców odpowiednio grupę aldehydową lub ketonową. W wieloetapowym rozpadzie powstają także apo-karoteno-diale, posiadające na obu końcach cząsteczki grupę aldehydową.- źródła:pomidory 0,9 – 11,19sok pomidorowy, suszone pomidory, sospapajaarbuzróżowy grejpfrut 3,36suszona brzoskwinia 0,86- właściwości likopenu:
- efekt terapeutyczny zależy od wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania
- stężenie we krwi to 0,1 – 1 uM i jest najwyższe u mieszkańców Włoch i Grecji (ok. 1 uM mniejsze u Japończyków i Irlandczyków, tj. 0,1 – 0,3 uM)
- w przewodzie pokarmowym głównie pod wpływem niskiego pH soku żołądkowego następuje izomeryzacja i utlenianie likopenu
- usuwanie wolnych rodników przez likopen:- pełni rolę donora, przy czym staje się rodnikiem
- efektywność usuwania wolnych rodników przez karotenoidy zależy od liczby sprzężonych wiązań podwójnych w cząsteczce
- likopen neutralizuje wolne rodniki 2x wydajniej niż β-karoten i 10x lepiej niż α-tokoferol. Odbywa się to na drodze addycji rodnika, przeniesienia e- lub oderwania H.
W reakcji:rodnik azotanowy (lub trichlorometyloperoksylowy) + likopen → kationorodnik likopenowyw reakcji:rodnik nadtlenkowy + likopen → anionorodnik likopenowy- wolne rodniki oddziałują z wiązaniem podwójnym w centralnej części likopenu
- powstający R-likopen jest stosunkowo stabilny, co umożliwia przyłączenie kolejnego rodnikarodnik peroksylowy (ROO*) + likopen → ROO-likopen
- w wyniku reakcjiROO-likopen + O2 cząsteczkowy → ROO-likopen-OO*ROO-likopen-OO* + rodnik peroksylowy (ROO*) → może tworzyć obojętne produkty (niereaktwyne)
-
inne właściwości antyoksydacyjne likopenu:
- likopen wykazuje silne powinowactwo do błon biologicznych, zwiększa ich płynność i przepuszczalność, co pośrednio aktywuje szlaki odpowiedzi antyoksydacyjnej w komórce. Chroni zatem bezpośrednio lipidy błon biologicznych komórki przed reakcją z wolnymi rodnikami, a w cytozolu powoduje neutralizację rodników przy współudziale innych antyoksydantów
- zwiększa efekt usuwania wolnych rodników przez wit C i E oraz β-karoten
- w odpowiedzi na stres oksydacyjny likopen oprócz neutralizacji wolnych rodników aktywuje ekspresję genów kodujących m.in. oksygenazę hemową, oksydoreduktazę NAD(P)H:ubichinon, S-transferazę glutationową, reduktazę glutationową, ligazę glutationowo-cysteinową
- obrońca organizmu przed nowotworami
- nie ulega rozkładowi pod wpływem wysokich temperatur
- zmniejszone ryzyko raka prostaty o 35% przy regularnym spożywaniu
- pomidor posiada wiele witamin z grupy B, wit C i potas
- pomidory działają zasadotwórczo i antytoksycznie
- charakterystyka karotenoidów:- wszystkie karotenoidy można wyprowadzić z acyklicznego związku likopenu (C40H56) zbudowanego z łańcucha sprzężonych wiązań podwójnych, powodując jego uwodornienie lub odwodornienie, cyklizację bądź utlenienie, albo kombinację tych procesów- nazwa pochodzi od β-karotenu- związki barwne, dzięki sprzężonym wiązaniom niekowalencyjnym?
- Pochłaniają światło w procesie fotosyntezy, ponadto są one niezbędne w procesie widzenia. Β-karoten jest m.in. grupą prostetyczną białek biorących udział w procesie widzenia. Β-karoten jest np. prekursorem retinolu.
- Dobryczynny β-karoten:- zmniejsza ryzyko raka piersi- pozytywnie działa na wzrok- przekształca benzypren (związki rakotwórcze z dymu tytoniowego)- zwalcza wolne rodniki- spowalnia procesy starzenia i powstawanie zmarszczek- wzmacnia odporność- poprawia koloryt skóryDzienne spożycie:niemowlęta (0 – 1 lat) 450 ug / dobę, dzieci (1 – 10) 400 – 500 ug / dobę
- Źródła:- olej z wątroby halibuta / dorsza- śledzie i makrela- masło- jajka- mleko- wątroba wołowa- marchew- warzywa liściaste- papaja- szpinak1 ekwiwalent retinolu (RE)= 1 ug retinolu= 6 ug β-karotenu= 12 ug innych karotenoidów= 3,33 IU (międzynarodowej jednostki) wit A
- biodostępność wit A:
- rodzaj pokarmu
- czynniki jelitowe wpływają na absorpcję
- czynniki kontrolujące metabolizm i rozmieszczenie w organizmie
- metabolizm karotenoidów:
- =< 90% wydzielana w postaci niezmienionej
- wchłanianie z jelita zależy od żółci i lipidów obecnych w pożywieniu
- kwasy żółciowe + tłuszcze → micele → chylomikrony → układ chłonny → krew + wątroba (przemiany metaboliczne)
- niezmienione części wbudowane w lipoproteiny → krew → rozprowadzanie po organizmie
- narządy z receptorami dla LDL (wątroba, jądra, nerki) → wysokie stężenie karotenoidów
- właściwości antyoksydacyjne tokoferoli i karotenoidów:
- antyoksydanty hydrofobowe
- zdolność wiązania wolnych rodników tlenowych (sprzężone wiązania podwójne)
- reakcja z tlenem singletowym i rodnikami organicznymi
Photos Selected by freepik
Komentarze
Prześlij komentarz
Zapraszamy do komentowania, każdą uwagą warto się podzielić