Grzyby drzewiaste? – zagadka Prototaxites

Grzyby zwykliśmy kojarzyć z niewielkimi organizmami rosnącymi w lasach. Tak nie było zawsze – w dewonie (419,2–358,9 mln lat temu) to „lasy” były zbudowane z wielkich, nawet 8-metrowych grzybów. Organizmy z grupy Prototaxites, mimo wielkiego postępu nauki, nadal skrywają jednak wiele tajemnic.

Historia badań nad Prototaxites jest pełna zwrotów akcji. Ich szczątki kopalne wprowadzały naukowców w konsternację. Wyglądają one jak pnie drzew (osiągają do 8 metrów wysokości i 1 metra średnicy), ale pochodzą z okresów, kiedy drzewa ani podobne organizmy nie miały prawa istnieć. W ciągu wieków skamieniałości tych organizmów interpretowano w najróżniejsze sposoby. Pierwotnie zostały uznane za prymitywnych przodków drzew iglastych. Stąd zresztą nazwa Prototaxites, którą można przełożyć jako: pra-cisy. Obecnie wiemy, iż organizmy te nie były roślinami, nazwa pozostała jednak w użyciu.

Dawniej uważano, że Prototaxites mogły być glonami – takimi jak prezentowana powyżej lesonia (Lessonia nigrescens)
źródło: Nordisk familjebok, vol.1, Alger, domena publiczna

Później pojawiły się kolejne hipotezy. Badawcze przypuszczali, że Prototaxites mogły być wielkimi glonami morskimi, podobnymi np. do lesonii. Rozważano również ślepą uliczkę ewolucji – organizmy te nie miałyby żadnych żyjących dzisiaj bliskich krewnych. Pojawiła się nawet hipoteza, że znajdowane skamieniałości w istocie są artefaktem paleontologicznym. Wedle tej interpretacji nie są to szczątki konkretnego organizmu, ale … skamieniałe zrolowane maty wątrobowców (bliskich krewnych mszaków). W dewonie wątrobowce były bardzo rozpowszechnione, porastały rozległe tereny. Kiedy takie maty zwartej roślinności zostałyby uszkodzone na zboczu zbiornika wodnego, mogłyby się zrolować spadając ku zbiornikowi i w takiej postaci ulec fosylizacji (procesowi tworzenia skamieniałości). Hipoteza ta spotkała się z burzliwym przyjęciem przez środowisko naukowe i ostatecznie upadła.

Prototaxites rosły na całym świecie, na brzegach rozlewisk wodnych. Towarzyszyły im niskie prymitywne rośliny, np. psylofity

(dzięki uprzejmości Philipa Newsoma

 https://www.newsomart.com/image.php?id=1161)

Wiele cech Prototaxites wskazywało, że mogły być one grzybami. Taka interpretacja była wiodącą przez wiele lat. Obecnie jednak uważa się, że organizmy te były podobne do porostów, a więc stanowiły związki grzybów i glonów. Główną masę Prototaxites stanowił grzyb, natomiast glony pokrywały cienką warstwą powierzchnię jego ciała. Taki symbiotyczny organizm przybierał wzniesioną, kolumnową formę, lekko rozgałęzioną w szczytowej części. Prototaxites były największymi lądowymi organizmami swoich czasów. Rosły na całym świecie, pośród prymitywnych, niskich roślin, takich jak psylofity. Wymarły prawdopodobnie na skutek konkurencji z powstałymi w późnym dewonie roślinami drzewiastymi.

Nadal nie wiemy w jaki dokładnie sposób Prototaxites rosły czy jak się rozmnażały, ale prowadzone nad nimi badania być może z czasem przyniosą odpowiedzi również na te pytania.

Opracowanie: Przemysław Tomczyk

Źródła:

Boyce C.K., Hotton C.L., Fogel M.L., Cody G.D., Hazen R.M., Knoll A.H.,. Hueber F.M., 2007. Devonian landscape heterogeneity recorded by a giant fungus. Geology 35(5), 399-402.

Hueber F.M., 2001. Rotted wood–alga–fungus: the history and life of Prototaxites Dawson 1859. Review of Palaeobotany and Palynology 116 (1–2), 123–158.

Selosse M.-A., 2002. Prototaxites: A 400 Myr old giant fossil, a saprophytic holobasidiomycete, or a lichen? Mycological Research 106(6) , 641-644.

Tomczyk P.P., 2018. Prototaxites – zagadkowe organizmy kopalne, KOSMOS 67(319): 251–255.

Photos 

http://www.newsomart.com/gallery.php?gallery=5