Często mówi się o posiadaniu, tak zwanego, szóstego zmysłu. W rzeczywistości każdy z nas takowy posiada i jest nim propriocepcja. Zmysł ten pozwala nam określić położenie naszych kończyn w przestrzeni i umożliwia wykrywanie ruchu. Może się wydawać, że to nic nadzwyczajnego, ale w rzeczywistości zaburzenie czucia proprioceptywnego może doprowadzić do poważnych komplikacji.
Propriocepcja, inaczej czucie głębokie, to zmysł pozwalający na uświadomienie sobie, jakie jest ułożenie części ciała w przestrzeni. Pojęcie to zostało wprowadzone w 1906 roku przez angielskiego neurofizjologa Sir Charleasa Sherringtona. Jest to połączenie słowa percepcja i łacińskiego określenia proprius, czyli własny. Z pojęciem propriocepcji ściśle związana jest kinestezja, którą niektórzy stosują jako pojęcie tożsame. Część badaczy natomiast, dzieli te dwa pojęcia i określa propriocepcję jako poczucie położenia ciała w przestrzeni, a kinestezję jako świadomość ruchu. Główną rolę w czuciu głębokim odgrywają proprioceptory, czyli wyspecjalizowane neurony odbierające bodźce ze skóry, mięśni, ścięgien i stawów. Ich zadaniem jest przekazywanie sygnałów do ośrodków kory mózgowej, które z kolei odpowiadają za ruch. Dzięki nim, w odpowiednim momencie dochodzi do skurczu mięśni, który umożliwia wykonanie precyzyjnego manewru. Prioreceptory odpowiadają zarówno za czyny świadome takie, jak dotykanie palcem czubka nosa z zamkniętymi oczami, jak i nieświadome, jak odruch kolanowy. Propriocepcja opisywana jest w trzech aspektach. Po pierwsze, pomaga ona chronić stawy przed nadmiernym i szkodliwym ruchem poprzez mechanizm odruchowy. Po drugie, podczas postawy statycznej zmysł ten przekazuje informacje o stabilizacji stawu. Po trzecie, pomaga w koordynacji ruchów w precyzyjny sposób. W konsekwencji możemy bez większego trudu poruszać się w otaczającym nas środowisku, nie robiąc sobie przy tym krzywdy. Dzięki posiadaniu „szóstego zmysłu”, mamy możliwość nauczenia się nowych sekwencji motorycznych. Możemy chwytać, manipulować przedmiotami, nasze ruchy są precyzyjne i wydajne. Bez tego nie moglibyśmy wykonywać podstawowych czynności, jak jedzenie czy stanie oraz bardziej złożonych, jak taniec lub sporty wyczynowe.
Zaburzenia czucia proprioceptywnego mogą doprowadzać do niepoprawnej postawy ciała, problemów z równowagą oraz oczywistych trudności w czynnościach dnia codziennego. Przyczyną tych nieprawidłowości mogą być między innymi choroby zwyrodnieniowe i zapalenie stawów.
Kilka ciekawych przypadków zaburzenia propriocepcji opisał Oliver Sacks w książce “Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem”. Jest tam, między innymi, historia człowieka, który pomylił swoją własną nogę z amputantem. W kosekwencji spada z łóżka próbując wyrzucić obiekt, jego zdaniem podrzucony przez pielęgniarkę, na podłogę. Sytuacja, choć wydaje się zabawna, świadczy o poważnych problemach ze świadomością własnego ciała.
Opracowanie: Maja Polak
1. Ager AL, Roy JS, Roos M, Belley AF, Cools A, Hébert LJ, Shoulder proprioception: How is it measured and is it reliable? A systematic review, J Hand Ther. 2017 Apr - Jun;30(2):221-231
2. Woo SH, Lukacs V, de Nooij J, Zaytseva D, Criddle CR, Francisco A, Jessell TM, Wilkinson KA, Patapoutian A, Piezo2 is the principal mechanotransduction channel for proprioception, Nat Neurosci. 2015 Dec;18(12):1756-62
3. Proske U, Gandevia SC, The proprioceptive senses: their roles in signaling body shape, body position and movement, and muscle force, Physiol Rev. 2012 Oct;92(4):1651-97
4. Jha P, Ahamad I, Khurana S, Ali K, Verma S, Kumar T, Proprioception: An Evidence Based Narrative Review, Res Inves Sports Med. 1(2). RISM.000506. 2017
5. Han J, Waddington G, Adams R, Anson J, Liu Y, Assessing proprioception: A critical review of methods, J Sport Health Sci. 2016 Mar;5(1):80-90